Neoliberalna dogma o porezima
sreda, 07. septembar 2011.
U Srbiji se kao izlaz iz ekonomske stagnacije predlažu razna poreske stimulacije i druge subvencije za nove investitore. To je u skladu sa jednom od dogmi neoliberalne ekonomije da snižavanje poreza i odustajanje od progresivnog oporezivanja, te pružanje poreskih povlastica za bogate investitore motiviše privredu i građane da više rade, što podstiče rast ekonomije i dovodi do ubiranja veće mase poreza, te na kraju odgovara svim građanima (kroz bolje školstvo, zdravstvo, bezbednost i slično). Međutim, praksa pokazuje suprotno – ne dolazi do ubrzanja rasta ekonomije, te se ubire manja masa poreza (pa umesto boljeg imamo sve lošije državne službe), a što mnogo ne pogađa bogatu manjinu, nego ostali deo građana.
Kako bi ova dogma bila što ubedljivije propagiranai, na kraju, u praksi realizovana, bogati angažuju (i za to dobro plaćaju) brojne analitičare, eksperte i političare, a sredstva koja su izdvojili za tu svrhu višestruko im se vraćaju kroz manje plaćanje poreza. Pored toga, za njih radi i ogroman broj poreskih stručnjaka;oni mogu registrovati kompaniju po celom svetu i koristiti razne mogućnosti za poresku optimizaciju, a sve u cilju što manjeg plaćanja poreza državi.
Nedavno je investitor-milijarder Voren Bafet (kolumna u Njujork tajmsu) napisao kako je u prošloj godini platio porez po stopi koja je dvostruko niža od stope po kojoj su porez plaćali njegovi zaposleni (on 17,4%, a zaposleni 33-44% na poresku osnovicu). Ironično je dodao kako je prijatno imati prijatelje u Kongresu koji vode računa o blagostanju bogatih. Pored toga, u navedenoj kolumni Bafet piše da njegov 60-to godišnji rad sa investitorima opovrgava i tvrdnje da niski porezi za bogate podstiču aktivnije investiranje i otvaranje novih radnih mesta.
Od 80-ih godina prošlog veka, kada nastupa vreme dominacije neoliberalizma u SAD su poreske stope za najrasprostranjenije dohotke stanovništva prepolovljene (snižene sa oko 80% na oko 40%), a prosečna stopa rasta američke privrede nije beležila rast, nego obratno. Od 50-ih do 80-ih godina taj rast je iznosio prosečno godišnje 3,7%, a od početka 80-ih godine do sada manje od 3%.
Pored toga, najbogatijim slojevima je zakonski dozvoljeno da svoje dohotke iskažu kao profit na uloženi kapital (a ne kao običan dohodak) i tako plaćaju porez od samo 15%. Pored toga, znatno je snižen porez na nasledstvo i povećan porez na promet i na plate što pogoduje najbogatijim, a pogađa najsiromašnije. Društvo se ubrzano raslojava na sve manji broj izuzetno bogatih i ogroman broj siromašnih uz brzo „tanjenje“ srednje klase. Dok je krajem 70-ih godina 1% najbogatijih prisvajalo manje od 9% ukupnih dohodaka, 2007. godine taj procenat je iznosio 23,5%, a raspolagali su i sa preko 40% ukupnog bogatstva svih Amerikanaca.
Plate u SAD više od jedne decenije realno se ne povećavaju, pa su zaposleni prisiljeni da sve duže dnevno provode na poslu i da se sve više zadužuju, pogotovo što su mnogi izdaci (naročito za zdravstvo i obrazovanje) osetno porasli. Prosečna kuća se 1980. godine mogla kupiti za 64.600, a 2006. godine za nju je trebalo platiti 246.500 dolara, a za tipičnu američku svadbu troškovi su za iste godine porasli sa 11.213 na 28.082 dolara. Američki radnik radi u proseku po 50 časova nedeljno, a dug prosečne porodice u 2007. godini iznosio je 138% njihovog godišnjeg dohotka. Taj procenat se kretao oko 50% do 80-ih godina prošlog veka.
Bogati se ograđuju od ostatka društva – oni žive u elitnim delovima koje umesto obične policije obezbeđuju privatna čuvari i telohranitelji; umesto javnih parkova, bazena i drugih sportskih objekata imaju sopstvene ili posećuju luksuzne privatne klubove sa tim sadržajima; decu ne šalju u državne nego privatne elitne škole i univerzitete; ne leče se u državnim bolnicama nego na privatnim klinikama; ne putuju javnim transportom u prenatrpanim autobusima i metroima, itd.
Jednom rečju, biti bogat znači imati dovoljno novca da se ne mešaš sa onima koji nisu bogati. Socijalna pokretljivost izostaje i danas je mnogo teže (nego što je to bilo pre više od tri decenije) ostvariti „američki san“ kako je to definisao njegov autor, DŽ.T. Adams. „San je to o zemlji u kojoj bi život trebao biti bolji, bogatiji i srećniji za sve; san o društvenom poretku u kome će svako postići najviše za što prirodno ima dara i biti priznat od drugih za ono što jeste, bez obzira na slučajne okolnosti rođenja ili položaja.“
Očigledno da je neoliberalizam jedan bućkuriš ideja (kako to kaže nobelovac DŽ. Stiglic), odnosno politička doktrina koja je u službi interesa bogatih, te da on nikada nije bio potvrđen u ekonomskoj teoriji, a svetska ekonomska kriza je pokazala da ga nije potvrdila ni istorijska praksa. Neoliberalna dogma o porezima, kao i drugi njeni „aksiomi“, imaju veze sa istinom koliko i bajke sa realnim životom.
