Nakon više od šest decenija ukinuta je presuda Slobodanu Jovanoviću kojom je na procesu Draži Mihajloviću osuđen kao ratni zločinac na lišenje slobode s prinudnim radom u trajanju od 20 godina, gubitak političkih i pojedinih građanskih prava u trajanju od 10 godina, konfiskaciju celokupne imovine i na gubitak državljanstva. Veće Okružnog suda u Beogradu donelo je rešenje o njegovoj sudskoj rehabilitaciji, i ovom odlukom je presuda Slobodanu Jovanoviću proglašena ništavom kao i sve njene pravne posledice a on se ovom odlukom suda smatra neosuđivanim. Inače sudski proces na kojem je retroaktivno osuđen Slobodan Jovanović imao je sve odlike političkog suđenja i označio je nastanak uvođenja dalekosežne prakse podvođenja i podređivanja sudskih odluka političkim i tzv. državnim razlozima. Jasno je da su ovom sudskom rehabilitacijiom ukinute pravne posledice jednog klasičnog političkog suđenja i posle toliko decenija skinuta ljaga i žig ratnog zločinca sa imena jednog od najjznačajnijih i najznamenitijih Srba u dvedesetom veku. Naš poznati istoričar Vasilije Krestić je s pravom rekao da je Slobodan Jovanović bio intelektualna gromada i ničim nije okaljao ruke. Na njegovu rehabilitaciju čekalo se predugo ali nije ni mogla da se dogodi pre promene političkog sistema.
U zahtevu za rehabilitaciju je navedeno da kraljevska vlada nije bila izdajnička, već je bila saveznik antifašističke koalicije. Slobodan Jovanović je bio antifašista, nije bio pristalica Komunističke partije Jugoslavije i nikada nije prihvatio uvođenje socijalističkog režima, rušenje monarhije, ukidanje višestranačkog sistema, slobodnih izboira, nacionalizaciju. Rešenjem o rehabilitaciji Slobodana Jovanovića su praktično potvrđena ova zalaganja i ocene iz zahteva za rehabilitaciju jer je u obrazloženju odluke o rehabilitaciji stoji da je Slobodan Jovanović bio protiv prilaženja Jugoslavije Trojnom Paktu, posle prevrata od 27. marta 1941. godine prihvatio je da uđe u Vladu iz dubokog osećanja dužnosti. Bio je član, potpredsednik i predsednik vlade u izbeglištvu koja je prihvatila Atlantsku povelju, Deklaraciju o savezničkoj solidarnosti u zajedničkoj borbi protiv Nemačke i njenih saveznika, a u januaru 1942 godine i Vašingtonsku deklaraciju. Vlada nije sarađivala sa silama osovine u borbi protiv partizanskih odreda a davala je podršku Jugoslovenskoj vojsci u otađbini i Ravnogorskom pokretu, zakljućeno je u odluci suda.
Naročito i pre ove sudske rehabilitacije Slobodana Jovanovića u protekloj deceniji dvadesetog veka odvijala se prećutna i tiha rehabilitacija naučnog i istroiografskog dela Slobodana Jovanovića. Njegova sudska rehabilitacija nije prilika za otvaranje starih sporova o prirodi i karakteru antifašističkog pokreta u Srbiji tokom Drugog svetskog rata, već ona otvara mogućnost da se zaokruži ukupni proces njegove rehabilitacije kao naučnika i pisca koji je nezaobilazan u proučavanju naše političke istorije i teorijskih problema demokratije u minulom veku. Vraćanje i otkrivanje njegovog bogatog i veoma složenog i razuđenog naučnog opus prethodio je u stvari njegovoj sudskoj rehabilitaciji. Najveći naš intelektualac u teoriji države i prava, jedan od najvećih mislilaca 20. veka bio je Slobodan Jovanović. Njegova rehablitacija počela je prvo u nauci sedamdesetih godina i to upravo na Pravnom Fakultetu na kojem je on i predavao kaže Sima Avramović. Profesori Pravnog Fakulteta Jovica Trkulja i Danilo Basta dali su svakako najveći doprinos vraćanju naučnog dela Sloboda Jovanovića u našu javnost i dali nezaobilazne podsticaje za proučavanje njegovog dragocenog teorijskog i naučnog nasleđa.
Međutim ova sudska rehabilitacija se ne može smatrati kao okončanje procesa rehabilitacije Slobodana Jovanovića, već kao konačno ostvarivanje pravde i izuzetno značajan događaj u našem savremenom političkom i društvenom životu. Radi se pre svega o vraćanju dostojanstva Slobodanu Jovanoviću koji je svojim delom sebi i bez ove zakasnele sudske rehabilitacije obezbedio u našoj nauci i istoriji jedno od najznačajnijih i najuglednijih mesta. Ova rehabilitacija je značajna pre svega za Srbiju jer je poništena velika istorijska nepravda i otvoren prostor za dalje proučavanje i širenje njegovog izuzetnog naučnog opusa.
I pored toga što je naučni ugled Slobodana Jovanovića nesumnjiv a njegova istorijska i politička uloga deo našeg demokratskog nasleđa i ovaj čin njegove sudske rehabilitacije neće proći bez kontroverzi i osporavnja. Ova sudska odluka ne znači reviziju istorijskih događaja i ocena već samo utvrđuje nesumnjivu činjenicu da Slobodan Jovanović kao predsednik izbegličke vlade Kraljevine Jugoslavije i kao osvedočeni demokrata i antifašista nije moga biti osuđen kao ratni zločinac. Međutim, i dalje istrajavaju one političke ocene koje dolaze iz naših tzv. liberalno-demokratskih i građanskih krugova koji Slobodana Jovanovića uporno svrstavaju u zagovornika Velike Srbije i inspiratora velikosrpskog nacionalizma, posebno akcentirajući njegovu ulogu i rad u Srpskom Kulturnom Klubu. Treba samo analizirati na koji naćin je naša štampa propratila vest o sudskoj rehabilitaciji Slobodana Jovanovića. Radi se o rutinskom pristupu ovom izuzetno značajnom događaju, što se može videti u činjenici da se većina listova oglasila na svojim prednjim stranicama kraćim ili širim tekstovima, ali je zato vodeći liberalni i građanski list Danas doneo samo kratku vest koja je zauzela manje mesta od teksta u kojem je najavljena kandidatura predsednika Liberalno Demokratske Partije za predsednika Srbije. I ovaj detalj o načinu izvešatavanja o sudskoj rehabilitaciji Slobodana Jovanovića dovoljno govori o našoj političkoj i duhovnoj situaciji i ideološkim isključivostima koje i dalje dominiraju na našoj političkoj sceni.
Posebno će biti na udaru izjava predsednika Vlade Srbije Vojislava Koštunice koji se jedini od državnih funkcionera (što je dovoljno indikativno) oglasio povodom sudske rehabilitacije Slobodana Jovanovića. “To je značajna stvar za Srbiju jer smo ispravili nepravdu i vratili dug velikanu srpskog naroda Slobodanu Jovanoviću. Kada smo donosili zakon o rehabilitaciji verovali smo da je pravda moguća i da Srbija ne sme da pređe i zaboravi teška ogrešenja i bezakonja koje je počinio komunistički režim. Za srpski narod Slobodan Jovanović nikada nije bio ratni zločinac i izdajnik zemlje i današnja odluka suda samo je potvrda da država i srpski narod zajedno odaju dužno poštovanje Slobodanu Jovanoviću“. Veliko je i izuzetno značajno pitanje koliko ostale stranke u vladajućoj koaliciji i u opoziciji ali i naša javnost dele ove stavove o odavanju dužnog poštovanju Slobodanu Jovanoviću , ispravljanju jedne od najvećih istorijskih nepravdi i određenju prema teškim ogrešenjima koje je počinio komunistički režim.
Nakon ove sudske rehabilitacije potrebno je učiniti mnogo više i sveobuhvatnije na širenju naučne misli Slobodana Jovanovića jer on još uvek nije postao obavezna literatura na našim fakultetima društvenih nauka, njegovih knjiga nema u našim knjižarama a ne postoji ni stalna i organizovana društvena briga za njegovo naučno i teorijsko nasleđe. Slobodan Jovanović je u svojoj dugoj i veoma plodnoj pre svega profesorskoj i naučnoj karijeri izbegavao da se bavi politikom tako da dnevna politika nije bila polje njegove neposredne delatnosti. Ali kao što se to u našim političkim prilikama i istorijskim iskušenjima često dešava ni najdostanstveniji ljudi našeg naroda ne mogu ostati izvan političkih vrtloga, pa to nije uspelo ni Slobodanu Jovanoviću. U vremenima najvećih iskušenja za srpski narod on se uključio u politički život ma koliko je bio svestan ograničenih mogućnosti i dometa njegovog političkog angažmana. Ali on je nosio u sebi osećaj nacionalne i državne odgovornosti za sudbinu srpskog naroda i zato je svoj nesumnjivi naučni ugled i autoritet stavio u službu opstanka i očuvanja srpskog naroda i jugoslovenske države.
Ali pre svega valja reći da je pre svega važno da knjige Slobodana Jovanovića budu što više čitane i što dostupnije jer njegove misli i stavovi o prirodi politike, državi, naciji, istoriji, demokratiji mogu biti od presudnog značaja za oplemenivanje naše nedovoljno razvijene i artikulisane političke kulture i to kao doprinos izgradnji toliko potrebnog kulturnog obrasca o kojem je tako inspirativno pisao i sam Slobodan Jovanović. Iduće 2008 godine navršava se pedeset godina od smrti Slobodana Jovanovića, i to je jedinstvena prilika da se naredna godina proglasi za godinu posvečenu Slobodanu Jovanoviću i da se na taj način nastavi sa daljom afirmacijom i proučavanjem njegovog naučnog dela Bez toga sudska rehabilitacija neće imati svoj puni smisao i značaj jer jedino ako dela Slobodana Jovanovića postanu deo našeg političkog i društvenog života možemo reći da smo se nakon šezdest godina prećutkivanja i ideoloških diskvalifikacija dostojno odužili prvom Slobodanu među Srbima.
1. Novembar 2007 godine
